Комсомольски районӗнчи Ҫӗнӗ Мӑратри «Шурӑмпуҫ» халӑх фольклор ушкӑнӗ фольклор ушкӑнӗсем хушшинче иртнӗ «Иксӗлми ҫӑлкуҫсем» конкурса хутшӑннӑ.
«Шурӑмпуҫ» унта чӑваш халӑх юррисене шӑрантарнӑ: «Сапаланчӑк сӗлли», «Вӑйӑ юрри». Ентешӗмӗрсемшӗн Тутарстанри Чуллӑ Ҫыр хулинчи «Чӗкеҫ» фольклор ушкӑнӗ ӑмӑртуҫӑ пулнӑ.
Нумаях пулмасть Чӑваш наци радиовӗн эфирӗнче ҫак конкурса пӗтӗмлетнӗ. «Шурӑмпуҫ» фольклор ушкӑнӗ кӑшт кӑна ҫӗнтереймен. Чуллӑ Ҫырти «Чӗкеҫ» фольклор ушкӑнӗ унран 2 сасӑ ҫеҫ нумайрах пухнӑ.
Ҫапах Ҫӗнӗ Мӑратри «Шурӑмпуҫ» фольклор ушкӑнӗ пуҫ усмасть, ҫитес ҫул конкурса хутшӑнса ҫӗнтерме ӗмӗтленет. Ентешӗмерсене пултарулӑхне кура гала-концерта чӗннӗ.
Кӑҫал ака уйӑхӗн 25-мӗшӗнче иртнӗ Пӗтӗм чӑвашсен диктантне Культура ҫулталӑкне тата Чӑваш чӗлхи кунне халалланӑ. Ӑна йӗркелекенӗсем — Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ, ЧР Вӗренӳ институчӗ, «Хыпар» хаҫат, Чӑваш наци радиовӗ, И.Н.Ульянов ячӗллӗ ЧПУ тата И.Я.Яковлев ячӗллӗ ЧППУ.
Кӑҫалхи диктант текстне поэт, тележурналист, ЧР Пашалӑх премийӗн лауреачӗ, ЧР ӳнерӗн тава тивӗҫлӗ деятелӗ Марина Карягина ҫырни пирки унчченех пӗлтернӗччӗ ӗнтӗ.
ЧР Вӗренӳ министерстви малтанлӑха пӗлтернӗ тӑрӑх, акцие кӑҫал хальлӗхе 800 ӗҫе тӗрӗсленӗ. Вӗсен йышӗнче — шкул ачисем, студентсем, артистсем, вулавӑш ӗҫченӗсем, журналистсем, чиновниксем. Диктанта куҫӑн мар майпа та ҫырма май пулнӑ (диктант тексчӗ Чӑваш наци радиовӗн тӳрӗ эфирӗнче, Наци телерадиокомпанийӗн официаллӑ сайтӗнче янӑранӑ), ҫавӑнпа хальлӗхе ку мелпе мӗн чухлӗ ҫын ҫырнине пӗлтермен-ха.
Пӗлтӗр, аса илтеретпӗр, Юрий Сементер хатӗрленӗ текста 2000 ытла ҫын ҫырнӑ. Гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх кӑҫал ку хисеп 3 пинрен иртнӗ.
Пӗтӗм вырӑс диктанчӗ те, Пӗтӗм чӑваш диктанчӗ те пӗлтӗр республикӑра пӗрремӗш хут йӗркеленнӗ.
Иртнӗ эрнекун Чӑваш наци радиовӗ хӑйӗн 5 ҫулхине паллӑ тунӑ. Унта хутшӑннӑ Чӑваш Ен Элтеперӗ асӑннӑ массӑллӑ информаци хатӗрӗн ӗҫне ҫавӑн пек пысӑк хак панӑ. «Наци радиовӗ тӗрлӗ жанрлӑ кӑларӑмсем хатӗрлесе итлекенсем патне наци историйӗн тата чӑваш халӑхӗн культурин мӗнпур пуянлӑхне халӑх патне илсе ҫитерет», — тенӗ вӑл. Кунсӑр пуҫне вӑл радиора «тухӑҫлӑ ушкӑн» ӗҫленине палӑртнӑ. Пӗр шухӑшлӑ асӑннӑ йыш радиожруналистикӑн чи лайӑх йӑлине аталантарса пырасса шаннине палӑртнӑ.
Наци радиовне 5 ҫул каялла, Чӑваш чӗлхи кунӗнче, ӗҫлеттерсе янӑ. Халӗ республика тулашӗнче те итлеме май пур. Уява информаци политикин министрӗ Валентина Андреева, финанс министрӗн тивӗҫӗсене пурнӑҫлакан Светлана Енилина, Шупашкар хула пуҫлӑхӗ Леонид Черкесов тата ыттисем хутшӑннӑ.
Радиовещанин продюсер центрӗн пуҫлӑхне Олег Прокопьева «Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ» ят панӑ. Радиовещанин аслӑ сасӑ режиссерне Виктор Дмитриева Чӑваш Ен Элтеперӗн Тав хучӗпе тата сехетпе чысланӑ.
Сӑнсем (32)
Паян 14 сехетре Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче пӗтӗм чӑваш диктантне йӗркелесе ирттерес ыйтусене сӳтсе яврӗҫ. Унта тӗпчев институчӗн ӑсчахӗсемсӗр пуҫне вӗренӳ тата педагогика институчӗсен ӗҫтешӗсем хутшӑнчӗҫ.
Кӗскен пӗтӗмлетсен, диктант акан 25-мӗшӗнче 13:00 сехетре пуҫланмалла. Пӗлтӗрхи пекех текста наци радиовӗпе вулама палӑртнӑ. Паянхи ларура ӑна кама вулаттарассине те пӑхса тухрӗҫ. Ку ӗҫе СССР халӑх артистки Вера Кузьмина пурнӑҫласса шанаҫҫӗ. Ҫыру ӗҫӗ университетпа педагогика университетӗнче тата вӗренӳ институтӗнче иртмелле. Пӗлтӗр диктанта вӗренӳ министрӗ Владимир Иванов хутшӑннӑ пулсан кӑҫал халӑхпа пӗрле ҫырма культура министрӗ Вадим Ефимов явӑҫасса кӗтеҫҫӗ. Ҫыру ӗҫӗ Шупашкарти аслӑ шкулсенче ҫеҫ мар, пӗр харӑсах республикӑри кашни районтах иртессе шанаҫҫӗ. Ҫавӑн пекех пӗлтӗр сиксе тухнӑ кӑлтӑксемпе йывӑрлӑхсенчен кӑҫал малтанах хӑтӑлма шутлаҫҫӗ.
Сӑмах май тексчӗ хатӗр, ӑна Марина Карягина ҫырнӑ. Хальхи вӑхӑтра институт ӗҫченӗсем ӑна тӗрӗслеҫҫӗ, авторӗпе пӗрле стилистика тӗлӗшӗнчен якатаҫҫӗ.
Ҫӑвӑн 27-мӗшӗнче чӑваш наци радиовӗнче тӳрӗ эфирта республика Элтеперӗ Михаил Игнатьев халӑха кӑсаклантаракан ыйтусем ҫине хуравлани пирки пӗлтерсеччӗ ӗнтӗ. Радио итлекенӗсем тӗрлӗрен ыйтусем панӑ, вӗсен хушшинче тӑван чӗлхен йывӑрлӑхне хускатни те пулнӑ-мӗн.
Муркаш районӗнче пурӑнакан республика тӗп хулинче чӑваш чӗлхине тивӗҫлипех хисеплеменни ҫинчен калаҫнӑ. «Шупашкара пырсан чӑваш хулипе пынӑн туймастӑп — ют патшалӑхри пек. Реклама — чӑвашла ҫырни ниҫта та ҫук. Ытти ҫӗрте те ҫавах, Муркаша мар — Моргаушине кӗретпӗр. Уявра-мӗнре те чӑвашла калаҫмаҫҫӗ...» — шухӑшне пӗлтернӗ вӑл.
Республика Элтеперӗ асӑннӑ ыйтӑва тӗпе хурса Шупашкарта тӑван чӗлхене ытларах сарасси ҫинчен ҫӗнӗлӗхсем кӗртме шантарать. Тӳре-шара те ку ӗҫ-пуҫ валли укҫа-тенкӗ уйӑрса пама хатӗр имӗш.
— Эпӗ республика ертӳҫинче ӗҫлеме пуҫласанах кун пирки ҫынсем ыйтнине кура Тӗнче тетелӗнчи сайта чӑвашлатрӑмӑр. Тӗрлӗ реклама-растяжкӑна илес тӗк — йышӑнмалла, ку ҫитменлӗхе пӗтерме тӑрӑшӑпӑр.
Паян Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев Чӑваш наци радиовӗпе тӳрӗ эфира тухрӗ. Вӑл республикӑра пурӑнакансен тата тулай чӑвашсен ыйтӑвӗсене хуравларӗ. Тӳрӗ эфир икӗ сехете яхӑн тӑсӑлчӗ. Ыйтусене маларахах йышӑнма тытӑнни пирки эпир хыпарланӑччӗ. Пӗтӗмпе 900 ытла ыйту ҫитнӗ-мӗн.
Тӗрлӗ ҫӗрте пурӑнакансене тӗрлӗ ыйту хумхантарать. Хула ҫыннисене, паллӑ ӗнтӗ, ҫурт-йӗрпе коммуналлӑ хуҫалӑхри лару-тӑру ытларах пӑшӑрхантарать. Ял ҫыннисен урамсенче ҫул сарасси пирки сӑмах хускатнӑ. Тӑван чӗлхене упраса хӑварас, Шупашкара пырса кӗрсен ют ҫӗре кӗнӗн туйӑнать тесе пӑшӑрханакан та тупӑнчӗ. Ӗҫ укҫи пирки сӑмах хускатакан та, ачасене шкул автобусӗ турттармасть текен те пулчӗ.
Тӳрӗ эфирта хурав илейменнисене радиоэфира каярах кӑларма шантараҫҫӗ. Вӗсен хуравӗсене «Тема дня», «Социальный вопрос», «На острие», «Тӗплӗ калаҫу», «Ялтан яла», «Ҫивӗч ыйту» кӑларӑмсенче, ҫавӑн пекех ҫӗнӗ хыпарсен вӑхӑтӗнче уҫӑмлатӗҫ. «Пӗр ыйту та хуравсӑр юлмӗ», — тенӗ Михаил Игнатьев.
Чӑвашла ҫырма пӗлнине тӗрӗслес тӗллевпе акан 24-мӗшӗнче Чӑваш Республикин информаци политикипе массӑллӑ коммуникацисен министерствин ӗҫченӗсем «Пӗтӗм чӑваш диктанчӗ-2013» акцие хутшӑнчӗҫ.
Диктанта ҫырма сахал мар ҫын пухӑннӑ. И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика университечӗн чӑваш филологи факультетне кӑна 500 ытла ҫын килсе ҫитнӗ. Вӗсен шутӗнче — студентсем, вӗренекенсемпе вӗрентекенсем, журналистсем. Диктантра чӑваш халӑх поэчӗ Юрий Сементер хатӗрленӗ текста усӑ курнӑ.
Диктанта мӗнлерех ҫырнине пӗлес тесен ыран е виҫмине И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗн е И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика университечӗн сайчӗсене кӗрсе пӑхмалла.
Аса илтеретпӗр, «Пӗтӗм чӑваш диктанчӗ» акцие йӗркелекенсен шутӗнче — И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗ, И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика университечӗ, Чӑваш Республикин Вӗренӳ институчӗ, Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ, «Хыпар» хаҫат тата Чӑваш наци радиовӗ. Акцин тӗп тӗллевӗ — чӑваш чӗлхин пӗлтерӗшне, сумӗпе хисепне ӳстересси.
И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗ, И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика университечӗ, Чӑваш Республикин Вӗренӳ институчӗ «Хыпар» хаҫачӗ, Чӑваш наци радиовӗ пӗрле чӑвашла ҫырма пӗлнине тӗрӗслес тӗллевпе пӗрремӗш хут «Пӗтӗм чӑвашсен пӗрлӗхлӗ диктанчӗ» акци ирттереҫҫӗ. Вӑл 2013 ҫулхи акан 24-мӗшӗнче чӑвашсем пурӑнакан мӗн пур хулапа ялта иртет.
Диктант И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика университетӗнче 13.00 сехетре пуҫланать. Хӑйсем пурӑнакан вырӑнтах ҫырма кӑмӑл тӑвакансем валли диктант текстне ҫав вӑхӑтрах Чӑваш наци радиовӗпе вулаҫҫӗ. Компьютерпа ҫырнӑ е алӑпа ҫырнӑ текста сканерпа кӑларса диктанта вуласа пӗтернӗ хыҫҫӑн 10-15 минут хушшинче ҫак адреспа ярса памалла: chuv-total-dict@mail.ru.
Диктант ҫырас умӗн орфографи тата пунктуаци правилисене аса илес текенсем валли «Тӗрӗс ҫырма вӗренер» занятисем иртеҫҫӗ:
◇ акан 20-мӗшӗнче 11.
Шупашкарта, К.Иванов ячӗллӗ Литература музейӗн залӗнче, 2010 ҫулхи ҫӗртмен 10-мӗшӗнче чӑваш литературин умкаҫалӑкӗ умӗнче тӑнӑ Турхан Энтри (1888–1972) ывӑлӗ Турхан Евгений чӑваш ҫыравҫи 60 ҫул тултарнине паллӑ турӗҫ. Евгений Елчӗкри Турханта ҫуралнӑ, Патӑрьелӗнче пурӑннӑ, Хусан чӑвашӗ пулса тӑни — 15 ҫул.
Турхан Евгений чӑваш литературинче 40 ҫул ӗҫлет. Хайлавӗсем Патӑрьелӗнчи «Авангард», Шупашкарти «Пионер сасси», Хусанти «Сӑвар» тата ытти хаҫатсенче, «Капкӑн» тата ытти журналта пичетленнӗ. Кӗнекисем: «Пӑла таврашӗнче» (поэма, Патӑрьел, 1990), «Тайна обелиска» (Хусан, 1999), «Последний эльтебер» (Хусан, 2001), «Ӑҫта-ши эсӗ, юратӑвӑм?» (Шупашкар, «Ҫӗнӗ вӑхӑт», 2009). Халӗ вӑл трилогин «Сокровища северских эльтеберов» тата «Сын эльтебера» романӗсене ҫутта кӑларма вӗҫлесе пырать.
+4.3 °C